Interactie als het elastiek bij duurzaam vernieuwen

März, V., Gaikhorst, L., Mioch, R., Weijers, D., & Geijsel, F. P. (2018). Van acties naar interacties. Een overzichtsstudie naar de rol van professionele netwerken bij duurzame onderwijsvernieuwing. Amsterdam/Diemen: RICDE, Universiteit van Amsterdam/NSO-CNA Leiderschapsacademie. Lees meer ...

Zie ook een handige handout waarin de belangrijkste resultaten zijn samengevat; aangevuld met een visualisatie van de dynamiek van duurzaam vernieuwen.

Waarom deze bron?

Een belangrijke uitdaging voor scholen is niet zozeer het gebrek aan innovatieve praktijken, maar wel het verduurzamen hiervan in de praktijk. Vragen die hierbij opduiken zijn: Hoe kunnen we succesvolle innovatieve praktijken verder uitbouwen binnen en buiten de eigen klas? Hoe kunnen we een succesvolle vernieuwing binnen een school verspreiden naar andere scholen? Hoe kunnen we garanderen dat de vernieuwing beklijft, ook wanneer de externe ondersteuning wegvalt? Wat gebeurt er wanneer de middelen verdwijnen? In veel onderzoek gaat het over de effecten van factoren. in dit onderzoek stonden echter juist de verhalen over vernieuwingsprocessen centraal. De auteurs vergeleken 49 casestudies van duurzame vernieuwingen met aandacht voor de rol van externe professionals daarbij. Het verslag is een rijke ordening van de lessen die uit deze vergelijking volgen. In het rapport is een overzichtelijk schema opgenomen van innovatie-specifieke, individuele, structurele, relationele en leiderschapscondities die een rol spelen bij duurzaam vernieuwen: vernieuwingsprocessen die op langere termijn wél tot veranderingen in de onderwijspraktijk leiden.

De belangrijkste conclusies:

Duurzaam vernieuwen vraagt een proces van voortdurende aanpassing van het innovatieconcept in de context. Het verbreden van de inzichten buiten de groep die er als eerste mee aan de slag gaat, vraagt van meet af aan aandacht en niet pas de eindfase, nadat er resultaten zijn. Wacht niet op resultaten maar deel informatie over het proces van begin af aan in de bredere organisatie.
Door te investeren in relationele condities (goede interactie) worden problemen op het kruisvlak van individuele en structurele condities overbrugd. Het opzetten van school-interne en school-externe netwerken waarbij onderwijsactoren een actieve rol krijgen in het vernieuwingsproces, geven aanleiding tot een diepgaand begrip, eigenaarschap en breed draagvlak voor de vernieuwing.
Zowel schoolinterne als -externe professionele netwerken moeten aan bepaalde duurzaamheidsbevorderende kenmerken voldoen opdat ze een positieve bijdrage kunnen leveren aan het proces van duurzaam vernieuwen. Er is aandacht nodig voor de netwerkconfiguratie (bijvoorbeeld: mate van formaliteit, sterkte van de interacties, diepte van de interacties, mate van expertise, breedte van het netwerk en mate van centralisatie). Externe partners (zoals coaches, begeleiders) hebben niet alleen een belangrijke taak in het vernieuwingsproduct, maar ook een relationele verantwoordelijkheid te vervullen. Ze functioneren als brugfiguren die kennisontwikkeling en kennisdeling binnen en tussen organisaties mogelijk maken.
Duurzaam vernieuwen is niet zozeer een kwestie van optimalisatie van de relationele condities (zo goed mogelijk samenwerken); het gaat eerder om het 'regisseren' van sociale relaties en kennisinput, in configuratie met de andere condities; en dat vraagt om leiderschap. Het veronderstelt dus een specifieke vorm van leiderschap: verbindend en met gevoel voor sociaal kapitaal. Vervolgonderzoek naar de ‘kunst van het netwerken’ en de rol van leiderschap is aan de orde.

Benieuwd naar voorbeelden? In het rapport vind je er talloze! Neem een kijkje en raak geïntrigeerd door deze boeiende analyse van vernieuwingsprocessen.

Bij welke perspectieven is deze bron vooral bruikbaar?

Deze overzichtsstudie geeft informatie bij alle perspectieven van SterkSamenwerken.nl, voor zover de groep samenwerkende professionals onderdeel uitmaakt van vernieuwingstrajecten in de school gericht op veranderende onderwijspraktijken.

Meer lezen?

Kijk ook eens naar een hierop volgende reviewstudie:

De Smet, M., Ruys, I., & Frijns, C. (2019). Collectief leren via samenwerking met externe professionals. Eindrapport literatuurstudie. Gent: Steunpunt Onderwijsonderzoek. Lees meer ...

Een mooi boekje dat inhoudelijk aansluit, is:
de Jong, T., Verdonschot, S., Fikkers, J., & Dresen, M. (2011). Benut je kennis (sen). Een netwerkperspectief op leren en werken in je school. Open Universiteit: Lerarenreeks Ruud de Moor Centrum. Lees meer ...

En wil je nu meer weten over de organisatorische onderkant van sociale interactie in organisaties? Dan gaat het over teamvorming als een manier om structurering van de organisatie. Want met het instellen en samenstellen van een team of een werkgroep beïnvloed je de sociale structuur op de werkvloer. Zoek eens naar de website ‘Het leren organiseren’ van Ben van der Hilst, waar je onder andere zijn proefschrift tegenkomt over teamgericht organiseren. In dit proefschrift wordt heel duidelijk toegelicht hoe bepalend (veranderingen in) de sociale structuur van een organisatie zijn.

Zie:
Van der Hilst, B. (2019). Teamgericht organiseren in het onderwijs. Sturen op kwaliteit, wendbaarheid en werkplezier. Heerlen: Open Universiteit.